Sveti Sava duhovnost & religija

Ko je bio Sveti Sava?

Sveti Sava, rođen kao Rastko Nemanjić, duboko je uticao na srpsku istoriju i duhovnost. Bio je najmlađi sin Stefana Nemanje, velikog župana. Brat je bio Vukanu i Stefanu Prvovenčanom. Njegov put od princa do monaha, igumana, književnika, diplomate, i prvog arhiepiskopa Srpske pravoslavne crkve je jedinstven. Sava je oblikovao srpsku duhovnost, kulturu i identitet. Njegov uticaj ostaje značajan i inspirativan kroz vekove.

Rani život i obrazovanje

Rastko Nemanjić, kasnije poznat kao Sveti Sava, rođen je između 1169. i 1175. godine u Rasu, blizu današnjeg Novog Pazara. Bio je najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje i plemkinje Ane Nemanjić. Rastko je odrastao u snažnoj i uticajnoj porodici Nemanjića, koja je igrala ključnu ulogu u formiranju srpske države i pravoslavne crkve.

Od malih nogu, Rastko je bio izložen vladarskim i diplomatskim veštinama, koje su bile neophodne za vođenje srednjovekovne Srbije. Njegovo obrazovanje obuhvatalo je proučavanje crkvenih knjiga i učenje o verskim i kulturnim tradicijama, što je kasnije imalo značajan uticaj na njegovu duhovnu orijentaciju i književno stvaralaštvo.

Uprkos očekivanjima da će slediti put svog oca i braće u vladarskim poslovima, Rastko je pokazao rano interesovanje za duhovni život. Njegova odluka da napusti svetovni život i posveti se monaštvu bila je prekretnica ne samo u njegovom životu, već i u istoriji srpskog naroda. Ovaj korak je bio prvi u nizu događaja koji su doveli do njegovog kasnijeg priznanja kao Svetog Save, prosvetitelja i osnivača Srpske pravoslavne crkve.

Od plemića do monaha

Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje, bio je predodređen za život plemića i vladara. Međutim, njegov unutrašnji poziv vodio ga je drugim putem. Njegova odluka da napusti svetovni život i posveti se monaštvu predstavlja ključni trenutak u njegovom životu, ali i u istoriji srpskog naroda.

Oko 1192. godine, Rastko je napustio dvor svog oca i otišao na Svetu Goru. U manastiru Svetog Pantelejmona započeo je svoj monaški život. Ovaj čin je bio izraz njegove duboke duhovne potrebe i želje za posvećenjem Bogu. U manastiru, Rastko je primio monaško ime Sava, simbolizujući time svoje odricanje od svetovnog života i posvećenje duhovnom putu.

Kao monah, Sava je brzo stekao poštovanje zbog svoje pobožnosti, mudrosti i znanja. Njegov monaški život bio je ispunjen molitvom, postom, i proučavanjem svetih spisa. Sava je pokazao izuzetan talenat za organizaciju monaškog života. To je dovelo do njegovog izbora za igumana (vođu) manastira Studenice, koji je njegov otac osnovao.

U manastiru Studenica, Sava je nastavio sa svojim duhovnim i obrazovnim radom, postavši ključna figura u razvoju monaštva i pravoslavne crkve u Srbiji.

Prosvetitelj i književnik

Sveti Sava, poznat kao osnivač Srpske pravoslavne crkve, takođe je ostavio neizbrisiv trag kao prosvetitelj i književnik. Njegova književna dela i doprinos srpskoj književnosti su neodvojivi deo njegovog duhovnog i kulturnog nasleđa.

Jedno od najznačajnijih dela Svetog Save je “Žitije Svetog Simeona”, biografija njegovog oca Stefana Nemanje, koja predstavlja ključni dokument srpske srednjovekovne književnosti. Ovo delo ne samo da opisuje život i delo Stefana Nemanje, već i odražava duboku povezanost između duhovnog i svetovnog u srpskom društvu tog vremena. “Žitije Svetog Simeona” je takođe važno zbog svog stila i jezika, koji su uticali na razvoj srpske književne tradicije.

Sava je takođe autor “Nomokanona”, pravnog kodeksa koji je kombinovao crkveno i svetovno pravo. Ovo delo je imalo ogroman uticaj na pravni i društveni život srednjovekovne Srbije. “Nomokanon” je bio prvi pravni dokument te vrste u srpskoj istoriji i predstavljao je temelj za kasnije pravne sisteme.

Pored ovih dela, Sveti Sava je pisao i brojne molitve, besede i himne, koje su se odlikovale svojom dubokom duhovnošću i poetičnošću. Njegovi tekstovi su bili ispunjeni ljubavlju prema Bogu i narodu, težnjom ka moralnom i duhovnom usavršavanju, što je dodatno uticalo na njegovu popularnost i poštovanje među narodom.

Diplomatska uloga i osnivanje Srpske pravoslavne crkve

Sveti Sava nije bio samo duhovni lider i književnik, već i izuzetan diplomata čija je uloga bila ključna u stvaranju autokefalne Srpske pravoslavne crkve. Njegovi diplomatski poduhvati i uticaj igrali su presudnu ulogu u oblikovanju srpske srednjovekovne države i crkve.

Sava je shvatio da je za očuvanje nacionalnog identiteta i nezavisnosti srpskog naroda neophodno osnovati autokefalnu, odnosno samostalnu, pravoslavnu crkvu. Ovaj cilj je zahtevao ne samo duhovnu, već i političku i diplomatsku veštinu. Sava je putovao u Nikeju, tadašnje sedište Vizantijskog carstva, gde je uspeo da ubedi patrijarha Manojla I i cara Teodora I Laskarisa da priznaju autokefalnost Srpske pravoslavne crkve. Ovaj događaj, koji se odigrao 1219. godine, bio je istorijski trenutak za srpski narod i crkvu.

Kao prvi arhiepiskop autokefalne Srpske pravoslavne crkve, Sava je postavio temelje za organizaciju i strukturu crkve, uključujući uspostavljanje episkopija i imenovanje episkopa. Njegova uloga u organizaciji crkve bila je od suštinskog značaja za očuvanje srpskog jezika, kulture i identiteta u vremenima kada su spoljni uticaji bili snažni.

Pored toga, Sava je bio aktivan u međunarodnoj diplomatiji. Njegovi diplomatski poduhvati uključivali su putovanja u Svetoj zemlji, Vizantiji, i drugim delovima hrišćanskog sveta. Kroz ove misije, Sava je uspostavio veze sa drugim pravoslavnim crkvama i značajnim političkim ličnostima. Time je dodatno učvrstio položaj Srpske pravoslavne crkve i srpske države na međunarodnoj sceni.

Sveti Sava je, svojim diplomatskim veštinama i vizionarskim pristupom, uspeo da postavi temelje za duhovnu i političku nezavisnost srpskog naroda. 

Sveti Sava kao arhiepiskop

Sveti Sava imao je neizmernu ulogu u oblikovanju duhovnog, obrazovnog i kulturnog pejzaža srednjovekovne Srbije. Njegov doprinos obrazovanju i kulturi, kao i njegova uloga u izgradnji manastira i crkava, ostavili su trajni pečat na srpski narod.

Jedan od ključnih aspekata Savinog rada kao arhiepiskopa bio je njegov doprinos obrazovanju. On je bio duboko posvećen širenju znanja i pismenosti među srpskim narodom. Sava je osnovao škole pri manastirima, gde su se mladi obrazovali ne samo u religijskim, već i u svetovnim predmetima. Ove škole su bile među prvima u srednjovekovnoj Srbiji koje su pružale obrazovanje širem sloju stanovništva, čime je Sava doprineo razvoju obrazovanog i prosvetljenog društva.

Pored obrazovanja, Sava je imao ključnu ulogu u izgradnji i obnovi mnogih manastira i crkava, što je dodatno učvrstilo duhovni i kulturni identitet srpskog naroda. Njegova uloga u izgradnji manastira Hilandara na Svetoj Gori, koji je postao centar srpskog monaštva i duhovnosti, posebno je značajna. Hilandar je postao centar kulturnog i umetničkog stvaralaštva, gde su se prepisivali i čuvali važni religijski i književni tekstovi.

Sava je takođe bio zaslužan za obnovu i izgradnju brojnih drugih manastira i crkava širom srpskih zemalja, uključujući manastir Studenicu, koji je postao model za kasniju srpsku sakralnu arhitekturu. Kroz ove projekte, Sava je ne samo unapredio duhovni život, već i doprineo razvoju srpske umetnosti, arhitekture i kulture.

Spaljivanje moštiju

Sveti Sava preminuo je 12. januara 1236. godine od upale pluća, iako se u knjigama često navodi 14. januar. Njegovo telo je prvobitno sahranjeno u Trnovu, tadašnjoj bugarskoj prestonici. Već sledeće godine, 1237, kralj Vladislav prenosi njegove mošti u manastir Mileševu, gde su ostale sve do 1594. godine.

Tokom Banatskog ustanka, Sinan-paša je oteo mošti Svetog Save iz Mileševe i odneo ih u Beograd. Na brdu Vračar, 27. aprila 1594. godine, mošti su spaljene. Međutim, postoji verovanje da mesto spaljivanja nije bilo na današnjem Vračaru, koji je tada bio van gradskih zidina, već na brdu „Čupina umka”, između današnje crkve Svetog Marka i sportskog kompleksa, poznatom tada kao Vračar. U znak sećanja na ovaj događaj, posle oslobođenja od Turaka, na Vračaru je podignut veličanstveni hram posvećen Svetom Savi.

Po narodnom predanju, pre spaljivanja mošti, spašena je ruka Svetog Save, koja se danas čuva u manastiru Svete Trojice kod Pljevalja. Takođe, sačuvan je i jedan prst Svetog Save, koji se nalazi u manastiru Pokrova Presvete Bogorodice u Samokovu.

Srpska pravoslavna crkva slavi Svetog Savu kao svetitelja 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru. Savindan, praznik posvećen Svetom Savi, obeležava se kao školska slava širom Srbije i Republike Srpske. 

FAQ – najčešće postavljana pitanja

• Ko je bio Sveti Sava? Sveti Sava, rođen kao Rastko Nemanjić, bio je srpski princ, monah, osnivač Srpske pravoslavne crkve, i prvi srpski arhiepiskop.
• Kada je Sveti Sava postao svetac? Sveti Sava je kanonizovan kao svetac ubrzo nakon svoje smrti.
• Gde se nalaze mošti Svetog Save? Mošti Svetog Save su prvobitno bile u manastiru Mileševa, ali su spaljene 1594. godine na Vračaru u Beogradu od strane Sinan-paše.
• Kako se obeležava dan Svetog Save? Dan Svetog Save, poznat kao Savindan, obeležava se 27. januara po gregorijanskom, odnosno 14. januara po julijanskom kalendaru. Ovaj dan se slavi kao školska slava u Srbiji i Republici Srpskoj, gde se organizuju različiti događaji u školama, crkvama i kulturnim institucijama u čast Svetog Save.

Spoljne reference: 

• Sveti Sava vikipedija

Spisi Svetog Save

• “Hilandarski tipik”
• “Studenički tipik”
• “Žitije Sv. Simeona”
• “Služba Svetom Simeonu”
• “Poslanica igumanu Spiridonu” (prvo sačuvano privatno pismo u srpskoj književnosti)
• “Ustav za držanje ‘Psaltira'”
• “Nomokanon” ili “Zakonopravilo” (obiman zbornik crkvenih i svetovnih zakona i propisa)
• “Sinodik pravoslavlja”
• “Nomokanunac” (mali Nomokanon)
• “Sveta slovesa Svetoga Save”
• Blagodarna molitva za cara Kalojana
• Zaveštanje saboru otačastva svoga
• Predsmrtno zaveštanje Svetoga Save
• Pohvala Svetom Simeonu

Poslanice

• Poslanica roditeljima iz Svetog Pantelejmona
• Poslanica Stefanu Nemanji
• Prva poslanica bratu Stefanu
• Druga poslanica bratu Stefanu
• Poslanica ka velikome čudotvorcu
• Poslanica živome i posle smrti, bogonosnom Simeonu
• Treća poslanica bratu Stefanu
• Poslanica papi velike Rimske države
• Poslanica ohridskom arhiepiskopu Dimitriju Homatijanu

Besede

• Prva studenička beseda
• Druga studenička beseda
• Žička beseda izabranim pastirima
• Žička beseda o pravoj veri
• Žička beseda o poučavanju učenika
• Žička beseda ka osvećenim episkopima
• Beseda o Svetoj Trojici
• Slovo o ljubavi